Index fotografie
   

 

Ambachtelijk zeefdrukken
Het ontwerp
Belichten
Voorbereiden afdrukken
Zeefdrukken
Afwerking

"Ambachtelijk zeefdrukken"

Ik heb in het (helaas) inmiddels gesloten atelier aan de Piekstaat in Rotterdam Feijenoord foto's gemaakt tijdens het maken van de posters voor de "Nederlandse Visagistenschool".

Deze tonen hoe ik 'ambachtelijk' ofwel handmatig de afdrukken maak.

Met behulp van een toelichtende tekst en de foto's probeer ik in een aantal stappen de veel gestelde vraag aan u uit te leggen:

"Wat is zeefdrukken nu precies?"

De eerste stap doe je thuis, na min of meer 'veldwerk' om materiaal te verzamelen:

HET ONTWERP

Een ontwerp van een zeefdruk bestaat altijd uit 1 of meerdere lagen. De simpelste vorm van drukken, met 1 laag, wordt ook wel 'monodruk' of 'monoprint' genoemd. Per laag wordt 1 kleur afgedrukt en een monoprint heeft dan ook maar 1 kleur.
Meestal worden echter meerdere kleuren naast en over elkaar heen gedrukt, en daarvoor zijn dan ook even zoveel ontwerplagen nodig.

De verschillende ontwerplagen worden gebruikt om de zeef te belichten en hierna worden ze op de juiste plek op het zogenaamde 'moederblad' geplakt.

Dit moederblad is later hard nodig om de druklagen op de juiste plek op papier te kunnen zetten.

[naar boven]

Foto: Moederblad

BELICHTEN

Om de zeef te kunnen belichten moet deze eerst ingesmeerd worden met een lichtgevoelige foto-emulsie.
Het drogen van het zeefdrukraam met de emulsie kan bespoedigd worden door een speciale droogoven te gebruiken.
Foto: Oven

Het te drukken transparante ontwerpvel wordt op een glasplaat gelegd en luchtdicht met een rubber mat afgesloten.

Hierna wordt het geheel vacuum gezogen met een luchtpomp, zodat het raam gekanteld kan worden richting de lichtbron.

Foto: Vacuum gezogen en gedraaid

[naar boven]


Foto: Belichting

Het licht bevat een hoog gehalte ultra-violette straling, daarom wordt afgeraden te lang in dit licht te verblijven of te kijken.

Foto: Uitspoelbak

Er is een forse uitspoelbak nodig om de niet belichte foto-emulsie uit te spoelen.

Dit gaat heel snel met normaal water uit de kraan.

Om de laatste restjes weg te krijgen kan voorzichtig een hogedrukspuit gebruikt worden.

Foto: Uitspoelen

Met een kwastje met emulsie kunnen ongewenste gaatjes in de zeef worden dichtgesmeerd. Deze reparaties ook weer goed laten drogen.

Foto: Correcties

Foto: Nabelichten

Hierna volgt de nabelichting waarbij de zeef niet meer vacuum gezogen hoeft te worden omdat er geen ontwerp meer aanwezig is.

[naar boven]

VOORBEREIDEN AFDRUKKEN

Er zijn heel wat meters schildersafplakband nodig om het raam te bedekken waar geen verf gedrukt mag worden.

Foto: Afplakken

Hierna kan het raam op de eigenlijke zeefdruktafel gemonteerd worden.

Foto: Monteren raam

Onder het raam moet op de juiste plek met behulp van het moederblad de positie van de vellen papier waarop gedrukt wordt, worden afgebakend.

Ik gebruik naast de officiële wateroplosbare zeefdrukinkten ook vaak normale acrylverf. Hier moet wel een goede transparant base aan worden toegevoegd.

Foto: Acrylverf

Ik krijg de beste resultaten met de 'System 3' reeks van fabrikant Daler-Rowney.
Let op met goedkopere merken acrylverf dat de pigmentkorrels klein genoeg zijn om door het zeefdrukgaas gedrukt te worden! Eenmaal verstopt gaas is bijna niet meer schoon te maken en het opnieuw bespannen van zeefdrukramen is een kostbare aangelegenheid.

Foto: Verf mengen

De verf kan worden aangemaakt met 'retarder': Een vertragings-middel voor het drogen en 'anti-foam': Een ietwat vettig middel wat het schuimen van de verf tegengaat.
Tegenwoordig gebruik ik vaak normale acrylverdunner uit een bouwmarkt om de inkt de juiste viscositeit te geven.

[naar boven]

ZEEFDRUKKEN (eindelijk)

Gebruik altijd zwaar zuurvrij papier (minimaal 250 grams) wat goed water op kan nemen. Leg voldoende vellen klaar voor de totale oplage.

Dan komt het moment waar het allemaal om begonnen is:

Foto: Zeefdrukken, eindelijk!

Foto: Zeef boven papier

Zoals hierboven goed te zien is, wordt ieder vel papier op de juiste plek gehouden door middel van stukjes dubbelzijdig plakband.
Het zeefdrukraam met de verf wordt tot ongeveer een halve centimeter boven het papier gescharnierd. Met een rakel wordt de verf door de zeef op het papier gedrukt.

[naar boven]

AFWERKING

Het complete verhaal van het schoonmaken van de zeef zal ik u besparen, hiernaast zijn wat middeltjes te zien die daarbij gebruikt kunnen worden. Een hogedrukspuit is in ieder geval ook een onmisbaar attribuut. Foto: Schoonmaakmiddelen

Zodra alle drukgangen zijn geweest, kan de balans opgemaakt worden: Hoeveel van de uiteindelijk gemaakte afdrukken zijn gelukt?

Het aantal gelukte afdrukken geeft de grootte van de oplage weer. Alle afdrukken van de oplage krijgen naast ondertekening of paraaf, een titel en datering, ook een uniek nummer toegewezen. Hiermee wordt in feite ook de garantie voor de kwaliteit afgegeven.

Ieder gesigneerd exemplaar van "Vonkzeefdrukken" heeft dan ook een door mij afgegeven kwaliteitsgarantie en is bovendien op milieu-vriendelijke basis geproduceerd (met media en inkten op waterbasis).
Indien de afdruk vochtvrij en buiten de invloed van direct zonlicht wordt bewaard, is zij vrijwel onbeperkt houdbaar.

[naar boven]

"Afdrukken van een etsplaat"

Op veler verzoek beschrijf ik hieronder hoe een afdruk van een etsplaat gemaakt wordt.

De foto's bij deze reportage zijn door mijn zus Gerda Vonk gemaakt.

Foto: Etsinkt

De ets-inkt

De inkt die gebruikt wordt bij deze afdruk is van een stugge soort diepzwart. Hierdoor zijn wat extra handelingen nodig om een goede afdruk te kunnen maken.

[naar boven]

Koudslaan van de inkt

Door met een spatel flink de pletten en roeren wordt de inkt soepeler. Hierdoor komen tevens de verontreinigingen los.

De schone inkt wordt op de glasplaat uitgespreid.

[naar boven]

Foto: Koudslaan
Foto: Inkt aanbrengen

Inkt aanbrengen

De inkt wordt met behulp van een stukje karton of een kurk aangebracht op de etsplaat.

Deze plaat is overigens doorgezuurd tot op het zink.

[naar boven]

Afslaan van de inkt

Met een vlakke beweging van de hand wordt de inkt die overtollig is verwijderd.

Hier wordt papier van telefoonboeken voor gebruikt.

[naar boven]

Foto: Afslaan van de inkt
Foto: Etspers

De etspers

Deze mooie, bijna antieke "zelfbouw" etspers heb ik over kunnen nemen van de kunstenaar Peter van Nes, via zijn zoon Daniël van Nes.

[naar boven]

Ingeïnkte etsplaat op de pers

De etsplaat die netjes afgeslagen is wordt op een vel blanco krantenpapier gelegd.

De pers staat inmiddels strak afgesteld.

[naar boven]

Foto: Plaat op pers
Foto: Nat papier

Nat etspapier

Gebruik voor het mooiste resultaat zwaar etspapier, wat enige tijd in een bak met water heeft liggen weken. Het natte papier wordt tussen krantenpapier drooggedept.

Mijn favoriete papier is Zerkall 340 grams etspapier.

Papier in de pers

Het papier wordt op de etsplaat gelegd en afgedekt met vilt.

Ook met een goede pers (met vertraging op de persrol) moet er stevig gedraaid worden. Een pauze in het afdrukken zorgt immers voor een lelijke streep op de afdruk.

Foto: Papier op ets
Foto: Draaien maar!

[naar boven]

Foto: Natte afdruk

Het natte papier heeft de inkt van de plaat geabsorbeerd.
Het papier moet voorzichtig verwijderd worden.

Foto: Ets-afdruk

De ets-afdruk

Een prachtig resultaat: Deze ets toont de "Bridges of Newcastle".
Hierna kan de plaat schoon gemaakt en opnieuw ingeïnkt worden (wellicht met andere kleuren) voor een volgende afdruk.

De ets-afdruk moet wel minimaal 2 weken drogen.

[naar boven]

"Wat is zeefdrukken nu precies???"
[home] [galerie] [techniek] [inspiraties] [contact] [links] [intaglio] [fotografie]
© Frans Vonk - 27 april 2009